Tên khoa học:
- Uncaria rhynchophyll A (Myq) Jacks hay U.macrophylla Wall,
U.Hirsuta Havil, U.sinensis (Oliv) Havil, U.sessifructus Roxb.
- Họ Cà phê (Rubiaceae).
Tên gọi khác:
- Thuần câu câu, Vuốt lá mỏ, Dây móc câu – Cú giằng (Mông); Co nam
kho (Thái); Pược cận (Tày).
Mô tả:
Cây Câu đằng là loại cây dây leo, dài tới 7 – 8m. Lá mọc đối
phiến lá hình trứng đầu nhọn, mặt trên bóng nhẵn, mặt dưới có phấn mốc, Ở kẽ lá
có hai móc (giống móc câu) ở hai bên đối xứng như lá. Hoa thành hình cầu. Quả
nang, trong chứa nhiều hạt.
- Cây câu đằng ở nước ta hiện nay vẫn chưa được trồng, mà
toàn bộ nguồn đều thu từ tự nhiên. Cây thường mọc hoang ở các vùng đồi núi của
các tỉnh miền núi phía Bắc như: Lào cai, cao bằng, Sơn La, Hòa Bình. Ở Hòa Bình
cây mộc rất nhiều trên các vùng đồi thấp.
Bộ phận dùng, thu hái, chế biến, bảo quản:
a. Bộ phận dùng: Đoạn
cành có gai hình móc câu.
b. Thu hái: Thu hoạch vào mùa xuân
hoặc mùa thu.
c. Chế biến:
- Lấy các dây Câu đằng bánh tẻ, chặt lấy các đoạn có móc câu
theo kích thước quy định, đem phơi nắng hoặc sấy ở 50 – 60 độ C đến khô, không
phải tẩm sao.
- Có thể tán bột dùng làm hoàn tán.
d. Bảo quản: Để nơi khô ráo,
thoáng mát.
Thành phần hóa học: Thân và rễ chứa 0,041% alcaloid, trong đó hoạt chất chính là
Rhynchophyllin chiếm 28,9%. Còn có các chất alcaloid khác như
isorhynchophyllin, corynoxein, isocorynoxcin và một ít corynanthein,
dihydrocorynanthein, hirsutin và hirsutein.
Tính vị qui kinh:
- Vị ngọt hơi hàn.
- Qui kinh Can, Tâm bào.
Tác dụng dược lý:
a. Theo Y học cổ truyền:
- Bình can, tức phong, trấn kinh.
- Chủ trị chóng mặt, hoa mắt, nhức đầu, huyết áp cao, trẻ em
kinh giản (co giật), động kinh...
b. Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Tác dụng hạ áp: các loại chế phẩm và chiết xuất của Câu
đằng đều có tác dụng hạ áp hòa hoãn và kéo dài. Thành phần chủ yếu có tác dụng
hạ áp là chất kiềm Câu đằng. Nguyên lý hạ áp chủ yếu là thuốc trực tiếp tác
dụng và phản xạ tác dụng ức chế trung khu thần kinh vận mạch và chẹn nút thần
kinh giao cảm, làm giãn mạch ngoại vi nên lực cản giảm và hạ áp. Nếu đun sôi
quá 20 phút tác dụng hạ áp giảm cho nên không nên đun lâu.
- Tác dụng an thần: nước sắc Câu đằng và chiết xuất cồn thuốc
trên súc vật thực nghiệm đều có tác dụng an thần rõ nhưng không gây ngủ. Cao
ngâm rượu của thuốc có tác dụng chống co giật trên chuột Hà Lan thực nghiệm.
- Câu đằng còn có tác dụng ức chế cơ trơn của ruột, làm dịu
cơn co thắt cơ trơn của phế quản.
Một số ứng dụng:
Trị huyết áp cao do can dương thịnh:
- Thiên ma câu đằng ẩm: Thiên ma 8g, Câu đằng 12g, Thạch
quyết minh 20g, Chi tử 8g, Hoàng cầm 8g, Ngưu tất 12g, Ích mẫu 12g, Tang ký
sinh 12g, Dạ đằng giao 12g, Bạch linh 12g.
- Câu đằng 12g, Kim ngân hoa 10g, Bạc hà 6g, Cúc hoa 10g, Địa
long 10g, nước sắc uống.
- Câu đằng 10g, Cúc hoa 10g, Thạch cao 20g, Mạch môn 10g,
Trần bì 10g, Cam thảo 3g sắc uống.
- Câu đằng, Tang diệp, Cúc hoa đều 10g, Hạ khô thảo 16g, sắc
nước uống.
- Huyền sâm, Bạch truật, Câu đằng (cho sau) đều 15g, Hoài
ngưu tất 12g, Đơn bì 10g, sắc uống.
- Viên chiết xuất kiềm Câu đằng 20 - 40mg/1 lần uống (liều có
thể 60mg), ngày 3 lần. Tác giả dùng trị cho 245 ca cao huyết áp, tỷ lệ hạ áp
77,2%, tỷ lệ hạ áp rõ là 38,2%, tốt nhất đối với thể âm hư dương kháng, hạ áp
ổn định và kéo dài (Báo cáo của Sở nghiên cứu thuốc, kiểm nghiệm sản phẩm thuốc
thị xã Thiên tân, Thông tin Trung thảo dược 1976,3:38).
Trị co giật do phong nhiệt, trẻ em sốt cao co giật:
- Câu đằng ẩm tử (Tiểu nhi dược chứng trực quyết): Câu đằng
12g, Quảng tê giác (sừng trâu) bột 10g, Thiên ma 10g, Toàn yết 5g, Mộc hương
3g, Cam thảo 3g sắc uống.
- Câu đằng 10g, Thiên ma 6g, Cúc hoa 8g, Bạc hà 6g, Thuyền
thoái 2g, Kinh giới 6g, sắc uống trị trẻ em lên sởi sốt cao.
Trị trẻ em uốn ván sốt:
- Câu đằng 15g, Tang diệp 15g, Hoàng cầm 10g, Đởm nam tinh
6g, Thạch cao 60 - 100g, Thuyền thoái 30g, Toàn yết, Bạch phụ tử mỗi thứ 10g,
Ngô công 2 con, sắc nước uống ngày 1 thang (Theo liều lượng mà tác giả dùng:
Toàn yết và Bạch phụ tử có thể 15g, Ngô công 5 con).
Trị trẻ em khóc đêm:
- Câu đằng, Thuyền thoái đều 3g, Bạc hà 1g sắc uống, ngày 1
thang liên tục 2 - 3 ngày. Đã trị 18 ca, khỏi 17 ca (Thông tin Trung thảo dược
1979,3:38).
Chú ý:
- Liều thường dùng: 5 - 15g.
- Trong thang thuốc sắc nên cho sau vì theo kinh nghiệm của
cổ nhân thì thuốc sắc lâu ít hiệu lực và thực nghiệm cũng đã chứng minh, Câu
đằng sắc trên 20 phút thì thành phần hạ áp của thuốc bị phá hủy.
Mọi thông
tin liên hệ mua giống dây câu đằng, câu đằng khô
Thôn 4 -
xã Văn Phú - TP Yên Bái - Yên Bái
KS Trần
Hoàn: 0387072577
ZL, FB:
0387072577
Email:
tranlehoan.edu@gmail.com
